Vorige week zagen we hoe de arbeiders
in de DDR op 17 juni 1953 in opstand kwamen. Tegen de normverhogingen, voor
vrije verkiezingen en een andere regering. Na eerste successen werd de opstand
neergeslagen door Sovjet tanks die het vuur openden. Aan het einde van de dag
was de opstand voorbij en zat de SED weer stevig in het zadel. We kijken nu hoe
het verder ging, en wat de gevolgen waren op zowel de korte als lange termijn.
De volgende morgen, 18 juni, was de
rust hersteld, mede door het instellen van de uitzonderingstoestand in grote
delen van de DDR. Op straat zag je alleen maar tanks, soldaten en de
Volkspolitie. De SED leiders kwamen weer tevoorschijn, en de jacht op leidende
stakers werd meteen geopend. Er kwam ook een enorm propagandaoffensief op gang.
De opstand zou het werk van westerse geheime diensten zijn geweest, en
buitenlandse agenten zouden leiding hebben geven aan de stakers. Men wilde
absoluut niet toegeven dat het de eigen inschattingsfouten waren geweest die de
arbeiders op straat hadden gebracht. Iedereen had schuld behalve de SED. Nu kan
het best zijn dat er hier en daar agitators aan het werk zijn geweest. Maar het
hele karakter van het protest geeft veel meer aan dat de bevolking het gewoon
zat was, en niet nog meer verslechteringen wilde dulden. Omdat de SED bestond
uit de oude arbeiderspartijen SPD en KPD hadden ze moeten weten wat er onder de
arbeiders leefde. Men dacht het gewoon beter te weten, en negeerde zelfs de
Russische waarschuwingen. Uiteindelijk waren ze door deze houding gedwongen om
de tanks op straat te brengen. Voor zogenaamde arbeiderspartijen een enorme
afgang. Een afgang die door de mensen in de DDR nooit werd vergeten. In de West
Duitsland werd de 17de juni tot de Dag van de Duitse Eenheid
uitgeroepen, symboolpolitiek zonder inhoud. Een vaker geziene verschijning.
Ondanks het feit dat de opstand kort
was, en voor de opstandelingen verkeerd af liep, hebben de gebeurtenissen van
de 17de juni een stempel gedrukt op de verdere ontwikkeling van de
DDR. In de eerste Centraal Comité bijeenkomsten van de SED na de opstand werd
nog gezegd dat er fouten waren gemaakt, en dat er aan gewerkt moest worden om
een herhaling te voorkomen. Maar deze houding werd al snel losgelaten. Men
wilde van geen fouten meer weten. De SED leiding was voor de opstand al niet
populair, maar na de gevechten namen steeds meer mensen afstand, die eerder
geen echte positie hadden ingenomen. Intussen nam het wantrouwen van beiden
kanten toe. Dit had vooral impact op de SED leiding. Omdat men het volk
wantrouwde, en men bang was voor een herhaling van de van de gebeurtenissen van
1952/1953, werd het veiligheidsapparaat enorm uitgebouwd. De Stasi kreeg veel
meer middelen, en medewerkers, zodat allerlei signalen veel eerder zouden
worden opgepikt. Van verdere opstanden was echter geen sprake. De meeste mensen
legden zich bij de situatie neer, of probeerden naar het westen te vluchten.
Dat leidde uiteindelijk tot de bouw van de Berlijnse Muur, begin jaren 60. Maar
onder het volk werd de 17de juni niet vergeten. Vaak verschenen er
leuzen op muren waarin werd gezegd dat de 17de juni terugkwam. Ook
werden in de schaduw wel degelijk de lessen geleerd.
Conclusies en commentaren
Zowel in oost als west heeft de
opstand van 1953 nooit hoog op de agenda gestaan. We zagen eerder dat in West
Duitsland de 17de juni tot een officiële feestdag werd uitgeroepen.
Het werd de Dag van de Duitse Eenheid. Op zich was dit allemaal show, want
tijdens de opstand had West Duitsland niets gedaan om die eenheid dichterbij te
brengen. In de DDR werd de opstand vooral doodgezwegen, en als er al over werd
gesproken, werd er gezegd dat het om een fascistische provocatie was gegaan.
Beiden standpunten doen geen recht aan wat er werkelijk op straat is gebeurd.
Er was geen sprake van een echte oppositie beweging, en ook partijen of
organisaties waren nergens te bekennen. Het ging veel meer om een volk dat het
zat was om nog verder te worden uitgebuit. Dat het niet meer pikte dat dingen
over hun hoofd werden besloten, zonder er zelf een stem in te hebben. Al deze
gevoelens van frustratie en woede, plus de afkeer van de voortdurende
bezetting, kwamen in de juni dagen van 1953 samen. Het was een enorme explosie
die wild om zich heen sloeg, en veel emotie met zich mee bracht.
Het was geen voorbereidde opstand met
goede planning. Als dat wel het geval was geweest, had men werkelijk de macht
kunnen overnemen. Men was zich niet bewust van het feit dat de macht eigenlijk
voor het grijpen lag. Hoe dicht men er bij was blijkt uit de woorden van een
voormalig lid van de Volkspolitie in Halle. “De stakers hadden niet door dat ze
tegenover een zwakkere tegenstander stonden. Als ze in de eerste uren hadden
besloten om de politiekazernes te bestormen hadden wij er weinig tegen kunnen doen.
We hadden wapens, maar gelijktijdig maar heel weinig munitie. Eigenlijk hadden
ze zo door kunnen lopen. Maar dat had niemand door, en dat heeft ons gered. Ze
bestormde de SED kantoren, terwijl daar niets te halen viel. Een verkeerde
tactiek.” Zo kon de SED leiding zijn macht weer terugpakken, hoewel we wel
moeten vaststellen dat dit zonder het ingrijpen van Moskou nooit was gelukt.
Deze steun in de rug is er altijd gebleven, tot 1989, en toen die steun weg
viel was het ook snel met de DDR gedaan.
Uit deze hele zaak zijn verschillende
lessen te trekken. Ten eerste zien we het falen van de SPD en de KPD, die samen
de SED vormden. Men zag de signalen binnen de bevolking niet, en wilde ook niet
luisteren. Zelfs niet naar de KGB en andere Sovjet instellingen. Dit soort
ivoren toren denken is bijna altijd het resultaat van het gevoel dat de macht
binnen is, en oneindig zal zijn. Alleen de leiders weten wat goed, is en het
volk moet zich hier niet mee bemoeien. Gelijktijdig beweert men het volk, en in
dit geval vooral de arbeiders en de boeren, te vertegenwoordigen. Maar respect
en vertrouwen komen niet zo maar, die moeten verdiend worden. En precies dat
werd nagelaten door de SED. Zo kon de kloof tussen de leiding en de bevolking
steeds groter worden. Het enige antwoord hier op van de SED was meer Stasi en
meer wantrouwen, ook binnen de eigen gelederen. Gelijktijdig ging het
economisch steeds slechter. Veel van deze problemen hadden kunnen worden
opgelost als men met het volk had gewerkt, en niet boven het volk was gaan
staan.
Overigens is dit niet uniek. Ook
buiten de DDR hebben veel partijen en vakbonden dezelfde weg gekozen en zijn de
neigingen hetzelfde. Dat is ook de reden waarom de arbeiderspartijen in Europa,
waar miljoenen mensen hun hoop op hadden gevestigd, er nooit in zijn geslaagd
om echte democratie te laten ontstaan. Niet binnen de partijen zelf, en ook
niet binnen de maatschappij. Veel beloftes en resoluties, discussies tot in het
oneindige, maar uiteindelijk heeft men altijd tegen het volk beslist ten gunste
van het systeem, of heeft men de revolutionaire tendensen binnen het volk
onderdrukt of omgebogen. Dat is ook de reden dat heel veel van deze partijen nu
het vertrouwen van de kiezers hebben verloren, en terecht.
De mensen in de DDR lieten in 1989
zien dat zij wel degelijk de lessen van 1953 hadden geleerd. De
massademonstraties, die uiteindelijk de SED regering ten val brachten en de
muur opende, waren vreedzaam. Dit keer geen aanvallen op gevangenissen en SED
kantoren. Men wilde de machthebbers geen reden leveren om geweld te gebruiken.
Deze keer werkte het, en dat luidde het einde van de DDR in. Er waren immers
geen Sovjet tanks meer om het tij te keren. Echter deze keer, na de opstand van
1989 maakten de mensen in de DDR een andere fout. Ze vertrouwden de partijen
uit het westen en hun plaatselijke verlengstukken. Dat opende de deur voor het
leegstelen en plunderen van het land. Zelfs nu nog, bijna 30 jaar na de val van
de Muur, worden de mensen in de voormalige DDR achtergesteld. Zelf zeggen ze nu
dat ze een veel grotere opruiming hadden moeten houden in 1989. Ze hebben de
verkeerden vertrouwd en een echte zuivering nagelaten. Het resultaat is dat ze
nu opnieuw de straat op moeten om zich te verzetten tegen de vernietigende
politiek van Merkel en Co.
De les voor ons allemaal is duidelijk;
partijen en vakbonden zijn niet de oplossing. Zij beloven van alles, maar
leveren nooit resultaat. Vaak is als excuus voor dit falen gebruikt, dat de
verkeerde mensen aan de leiding staan. Maar dat kan niet steeds opnieuw het
geval zijn. Er zit gewoon een structurele fout in de hele denkwijze. Een
denkwijze die niet bedoeld is om ons te bevrijden, maar om ons in toom te
houden. Als dat moeilijker wordt neemt de repressie toe, dat zien we nu iedere
dag. En daar doen ze allemaal aan mee; liberalen, sociaal democraten, groenen,
soft linkse splinters en achtergebleven christen democraten. Als er weer een
omslag komt, en dat kan niet snel genoeg gebeuren, moet het volk zelf de
touwtjes in handen nemen, en niet meer loslaten. Dat is de enige variant die we
nog niet hebben geprobeerd. Volkskracht vooruit dus, op weg naar de
overwinning.
