De uitslagen van de
gemeenteraadsverkiezingen van vorige week zijn intussen algemeen bekend. We
gaan dan ook niet alle cijfers en details herhalen. Die zijn op het internet en
in de media overal te vinden. Wij zullen kijken naar de achtergronden, en de
richting die hier uit voortkomt. Daaruit zullen we wat conclusies voor de
toekomst kunnen trekken. Natuurlijk weten we dat verkiezingen een moment opname
zijn, en dat we ook echt niet de illusie moeten hebben dat verkiezingen iets
kunnen veranderen. Maar uit de uitslagen valt vaak wel op te diepen wat de
mensen zoal denken. En dat is wel weer interessant.
Er zijn twee punten die uit de
uitslagen naar voren komen. Het eerste punt is dat vooral de lokale partijen de
grote overwinnaars zijn geworden. Dat was bij de vorige verkiezingen ook al het
geval. Het geeft aan dat veel mensen de grote systeempartijen niet meer
vertrouwen. Ze zijn te vaak belogen, en weten intussen ook dat lokale partijafdelingen
van de grote partijen moeten luisteren naar de meesters in Den Haag. Er is dus
maar weinig ruimte voor eigen plaatselijk beleid. Dat betekend gelijktijdig dat
deze partijen voor de kiezers ongrijpbaar zijn. Op zijn beurt versterkt dat
weer het gevoel dat we eigenlijk niets te zeggen hebben. De keuze voor een
lokale partij, die dichter bij de mensen staat, is dan wel een logische optie.
Maar het lijkt er op dat er nog een
andere gedachte zit achter het stemmen op de lokale partijen. Veel mensen
willen de controle terug over de eigen leefomgeving. Ze hebben het idee dat
daar steeds meer aan getrokken wordt, en willen terecht tegengas geven. Op
bijna alle terreinen is niet meer te controleren en te beïnvloeden wat de
overheid allemaal doet. Om dat goed te begrijpen is het handig om even de
piramide als geheugensteuntje te nemen. De plaatselijke overheid moet luisteren
naar Den Haag, Den Haag moet luisteren naar de EU in Brussel, en de EU moet
weer luisteren naar de NAVO en de Amerikanen. Op deze wijze worden de belangrijkste
beslissingen genomen die het leven van ons allemaal bepalen. Het is
gelijktijdig onderdeel van de globalisering.
Precies deze hele gang van zaken stuit
veel mensen tegen de borst. Ze zien een snel veranderende wereld die ook
plaatselijk zijn uitwerking heeft. Daarom willen velen de controle terug, omdat
juist de invloed over de eigen omgeving bepalend is voor de identiteit. Daar
komt nog bij dat de systeempartijen uitblinken als het om politieke correctheid
gaat, en dat zorgt bij veel kiezers voor irritatie en woede. Omdat er weinig
alternatieven lijken te zijn, komen dan de lokale partijen uit de bus als een
soort barrière tegen de dwingelandij die uit politiek Den Haag komt. Natuurlijk
gaat deze theorie vaak niet op, omdat de ene lokale partij de andere niet is.
We moeten dan ook maar hopen dat de beslissingen om lokaal te stemmen
weloverwogen zijn geweest. Toch is de hang naar het lokale en de eigen omgeving
een trend die we kunnen toejuichen. Veranderingen zullen aan de basis moeten
beginnen, en het kan de start zijn van echt verzet en weerstand tegen de Haagse
kliek.
Het tweede grote punt dat uit de
uitslagen naar voren komt is de nederlaag van de sociaal democratie. We spreken
dan zowel over de PvdA als ook de SP. Als de PvdA leiding dacht dat een paar
maanden op de oppositiebanken in Den Haag de aanhang wel zou terugbrengen,
heeft men zich behoorlijk verkeken. De PvdA heeft nog nooit in zo’n diep dal
gezeten. In Amsterdam, een stad waar de PvdA jarenlang de bestuurderspartij
was, is men opnieuw gehalveerd. Het verlies is dus structureel aan het worden,
en dat zal toch ingeslagen zijn als een bom. Ook de SP kon overal op verlies
rekenen. Bij deze club dacht men dat een nieuwe landelijke leiding ook meteen
een nieuw begin zou betekenen. Ook dat was een misrekening. Het aantal SP
stemmers valt over de hele linie terug. Dat krijg je als je op twee gedachten
blijft hinken. Aan de ene kant wil de SP nog steeds de oude protestpartij van
vroeger zijn, de tomatengooiers zullen we maar zeggen. Aan de andere kant wil
men laten zien dat de SP een bestuurderspartij is waar men vertrouwen in kan
hebben. Dat vertrouwen vraagt men dan aan het systeem, niet aan de kiezers. Dat
betekend in de praktijk dat de SP niet te vertrouwen is. Het is immers nooit
helemaal duidelijk waar de oren op een zeker moment naar hangen.
We moeten er wel bij vermelden dat de
teruggang van de sociaal democratie een landelijk en ook internationaal fenomeen
is. Overal zien we nederlagen en leegloop. Veel arbeiders hadden jarenlang het idee
dat er een deal was met de sociaal democraten; als jullie als partij ons
vertegenwoordigen zullen we op jullie stemmen. Deze deal is door de sociaal
democratie aan de kant geschoven, als er tenminste ooit echt sprake van is
geweest. Het verraad van de sociaal democraten wereldwijd is intussen zo
duidelijk dat zelfs de harde kern van de aanhang de verschillende partijen de
rug toekeert. Daaruit is ook de winst van GroenLinks te verklaren. Deze partij
is echt niet beter dan de SP of de PvdA, maar een aantal kiezers wil toch
enigszins het linkse geweten sussen, dus wordt GL het alternatief. Ook dat zal
een illusie blijken, en dan kan men weer een nieuwe zoektocht beginnen. Een
ander deel van de kiezers is overgestapt naar de populisten, hoewel dit bij
landelijke verkiezingen duidelijker te zien is dan op lokaal niveau.
Ondanks de winst van GroenLinks, een
partij die in het verleden meer dan eens heeft getoond dat men het systeem
graag te hulp komt, moeten we concluderen dat de rol van het traditionele soft
links bijna is uitgespeeld. De arbeidersklasse zoekt een nieuwe
vertegenwoordiger, en het systeem zal de sociaal democratie echt niet de
helpende hand toe steken. Er zijn genoeg anderen die een verradersrol willen
spelen, dus waarom moeite doen. Als de arbeiders weer een politieke stem willen
hebben zullen ze die van de grond af moeten opbouwen. De sociaal democratische
fietsband, waar zo lang op gereden is, is versleten en niet meer te plakken.
Deze illusie heeft afgedaan, en zal nooit meer hersteld kunnen worden.
Als conclusie kunnen we vaststellen
dat de versplintering in de lokale politiek intussen angstwekkende vormen heeft
aangenomen. Dat is geen kwestie van democratie, maar van pure wanhoop. Niemand
weet meer hoe het verder moet, dus begint men maar weer een nieuwe toko. De
chaos die hier door ontstaat, is meestal een voorbode van een grote politieke
explosie. Een explosie die alles kan veranderen, misschien morgen al. Welke
vorm zo’n verandering zal hebben is met geen mogelijkheid te voorspellen. Maar
wat wel vaststaat, is dat de huidige bestuurders hun langste tijd hebben gehad.
Als er echt een grote verandering komt, zullen we eerst een periode van
puinruimen zien, en daarna zal de toekomst duidelijker worden. Maar zo ver is
het nog net niet. Een ding is zeker; we leven in interessante tijden.
