Het blijft een vreemd fenomeen; steeds
opnieuw verraden de sociaal democraten de arbeiders, en toch blijven er altijd
mensen die hun vertrouwen in deze stroming blijven uitspreken. Het lijkt wel
als of de lessen gewoon nooit geleerd worden. Toch is het allemaal zo
duidelijk, met als meest recent voorbeeld Duitsland, waar de SPD weer hard op
weg is om Merkel aan een meerderheid te helpen. Dit gaat in tegen de wil van de
kiezers, maar wanneer hebben de sociaal democraten zich wat van de kiezers
aangetrokken? Binnenkort zijn ook hier weer verkiezingen voor de gemeenteraden,
en vanuit de oppositie zal de PvdA zich weer voordoen als linkse partij.
Misschien moeten we toch maar eens wat voorbeelden uit het verleden voor het
voetlicht halen, om de rol van de sociaal democraten beter te begrijpen.
Hoewel de sociaal democratische
partijen ooit met de beste intenties werden opgericht, bleek al in de beginperiode
dat de stroming zich niet leende voor revolutie, maar veel meer ging optreden
als politieagent voor de arbeidersklasse, die de mensen voor de heersers onder
de duim moest houden. De voorloper van de huidige PvdA, de Sociaal
Democratische Arbeiders Partij (SDAP) kent een geschiedenis die we in dezelfde
vorm tegen komen bij gelijksoortige partijen in de hele wereld. Laten we beginnen
met een voorbeeld van nog voor de Eerste Wereld Oorlog, een periode waarin de
sociaal democraten trotse tegenstanders waren van iedere vorm van oorlogvoering.
Hun oplossing voor eventuele oorlogen en conflicten was simpel; laat de
arbeiders weigeren om aan een oorlog tegen hun broeders uit andere landen deel
te nemen, dan gaat er niemand meer vechten en kan de oorlog niet door gaan.
Algemene stakingen zouden ook een probaat middel zijn. Het klonk allemaal
prachtig en ook uitvoerbaar. Alleen bleek al meteen bij het uitbreken van de
Eerste Wereld Oorlog dat de sociaal democraten er in de praktijk niet voor
voelden om hun eigen plan uit te voeren. Ze stemden massaal voor de
oorlogskredieten, en het conflict kon gewoon doorgang vinden. Alleen de linker
vleugels waren tegen, en de splitsing die op deze wijze ontstond leidde, samen
met andere factoren, tot het ontstaan van de communistische partijen.
Na dit verraad zijn de sociaal
democraten altijd blijven zwalken. Weliswaar riep Troelstra in 1918 voor een
kort moment de revolutie in Nederland uit. Maar deze oproep werd al snel
ingetrokken, en als een vergissing neergezet. Troelstra zou te emotioneel
hebben gehandeld. De SDAP had andere plannen; men wilde geaccepteerd worden als
een gewone politieke partij om de isolatie te doorbreken. Natuurlijk vertrouwde
de heersende klasse de zogenaamde “rooien” niet, maar men maakte er wel gebruik
van. Een goed voorbeeld is Koos Vorrink, begonnen als leider van de
jeugdbeweging, de Arbeiders Jeugd Centrale (AJC) en later de voorzitter van de
SDAP. Vorrink was een goed organisator, en een overtuigd anticommunist, iets
wat binnen de heersende klasse als interessant werd ervaren. Zijn karakter
geeft een goed beeld van de handelwijze van de SDAP, en hoe er werd gedacht.
Vorrink sprak zich heftig uit tegen het fascisme, en toen Hitler aan de macht
kwam was hij in Duitsland. Samen met andere sociaal democraten, en gekleed in
Reichsbanner uniform, nam hij stelling in een gebouw van de arbeidersbeweging. Men
verwachtte een aanval van de Nazi’s en wilden het gebouw verdedigen. Maar de
Nazi’s kwamen niet (dat deden ze pas veel later) en er kwam dus ook geen
gevecht. Vorrink keerde terug naar Nederland, en bleef zich hier tegen het
fascisme uitspreken, gelijktijdig het communisme veroordelend in ongeveer
dezelfde termen. Hij hield dit vol, ook toen de oorlogsdreiging in de jaren 30
steeds meer toenam. Een consequente houding, zou je kunnen denken, want hij
leek klaar voor een rechtstreekse confrontatie met de Nazi’s.
Maar dat bleek toch iets anders te
liggen. Vorrink en andere sociaal democraten kwamen op het idee om lid te
worden van de Burgerwacht. Men wilde deze organisatie gebruiken om tegen het
fascisme te vechten. Een vreemde gedachtegang omdat de Burgerwacht een
oerconservatieve club was, die ooit was opgericht om de revolutie van Troelstra
af te wenden. De meeste leden waren ex-militairen en aanhangers van alles wat oranje
was. Vorrink wilde dus intreden in een organisatie die ooit tegen zijn eigen
partij was opgericht, in plaats van een gemeenschappelijk front te zoeken met
andere arbeiders partijen. Binnen de SDAP was er oppositie, maar Vorrink zette
door. Er kwamen binnen de Burgerwacht zogenaamde “moderne vendels”, die
bestonden uit leden van de SDAP en de vakbonden. Deze vendels functioneerden
nog steeds toen de Duitsers Nederland binnen vielen in mei 1940. In de dagen
voor de inval was de oorlogsdreiging overal voelbaar. Na het voorgaande zou je
dus denken dat hierdoor Vorrink en zijn partij ook steeds strijdbaarder zouden
worden.
Maar ook dat bleek weer tegen te
vallen. Door de dreiging van een inval werden alle 1 Mei demonstraties door de
regering verboden. Maar in de avond mocht Vorrink wel spreken op een grote bijeenkomst
op het Frederiksplein in Amsterdam. SDAP en AJC leden trokken massaal naar het
plein om hun geliefde leider te horen spreken. Het zou immers een vlammende toespraak
worden. De hooggespannen verwachtingen werden de bodem ingeslagen. Vorrink zei dat
de oorlog dichtbij was, maar van zijn normale antifascistische houding was geen
sprake meer. Hij riep zelfs niet op tot verzet in geval van een Duitse
bezetting. De aanhang keerde diep teleurgesteld huiswaarts. Er was immers niets
van hun grote voorbeeld uit gegaan, juist in het uur dat dit zo nodig was. Het
was een teken aan de wand; de SDAP is nooit als partij in verzet gegaan, zoals
de CPN en de RSAP wel deden. Individuele leden kwamen wel in actie, maar een
SDAP verzetsorganisatie is er nooit geweest. Ook bleef samenwerking met de CPN
onbespreekbaar.
Maar we lopen op de zaak vooruit. Toen
de inval eenmaal een feit was trok Vorrink naar Amsterdam waar hij de stad met
het moderne vendel van de Burgerwacht tegen de Duitsers wilde verdedigen. Hij
heeft nooit ingezien hoe onzinnig dit plan was, en kreeg ook geen tijd om hier
over na te denken, want toen de capitulatie kwam raakte hij totaal de kluts
kwijt. Hij was als de dood om door de Duitsers te worden opgepakt, en liet zich
naar IJmuiden brengen om met een schip naar Engeland over te steken. Zijn
uniform van de Burgerwacht was verdwenen, en zijn heldhaftigheid ook. Toen
bleek dat er geen schip was met een plek voor hem, heeft hij op zijn knieën op
de kade liggen smeken, om toch maar ergens aan boord te komen. Maar het feest
ging niet door en hij keerde diep teleurgesteld terug naar Amsterdam. Hij wilde
niemand meer spreken, en liet zijn organisatie in feite in de steek.
Het klopt dat hij in de bezettingstijd
wel wat dingen voor het verzet deed, meestal ging het om het schrijven van
artikelen, maar een organiserende kracht is hij nooit geweest. Hij werd
uiteindelijk gearresteerd tijdens het zogenaamde “England Spiel”, niet omdat
hij zo’n grote rol in het verzet speelde, maar omdat hij opnieuw bezig was om naar
Engeland over te steken. Hij dacht dat hij daar onmisbaar zou zijn.
Uiteindelijk kwam hij in Sachsenhausen terecht waar hij in een aparte barak zat
en overleefde. Veel van zijn oude kameraden hadden dit geluk niet. Nu zou je
kunnen tegenwerpen dat de handelswijze van Vorrink het politiek zwalken van een
individu met zwakheden is. Maar Vorrink was niet zo maar een partij leider,
zijn invloed op de SDAP was enorm en doorslaggevend.
Toen Nederland bevrijdt was in 1945 kon
het contrast niet groter zijn. De CPN was de verzetspartij bij uitstek en had
70% van haar kader verloren. De SDAP had zich bijna overal buiten gehouden,
maar stond wel in de rij om baantjes in te pikken nu het weer veilig was. De
CPN was er van overtuigd dat er een doorbraak zou komen, als beloning voor het
voorbeeldige verzetswerk van de partij, en dat de organisatie samen met de SDAP
een grote arbeiderspartij zou vormen om een nieuw Nederland op te bouwen. De
doorbraak kwam er, maar niet richting de CPN. De SDAP ging samenwerken met de
conventionele partijen, en veranderde haar naam naar verloop van tijd in Partij
van de Arbeid. Men volgde trouw alle instructies van de heersende klasse op, en
het noemen van het woord socialisme gebeurde alleen nog maar op een symbolische
manier en om delen van de achterban gerust te stellen. Een vertegenwoordiger
van de arbeiders is de PvdA nooit geweest. Het werd een bestuurderspartij die
zich alleen tijdens verkiezingscampagnes wat van de arbeiders aantrok. Dat is
ook nooit meer veranderd. Niet onder Vorrink, niet onder Drees of Den Uyl, en
zeker niet onder de leiders uit de meer recente jaren.
Zelfs Joop den Uyl, die in de jaren 70
van de vorige eeuw als een bevlogen iemand werd gezien, maakte deze reputatie
niet waar. Tijdens de Lockheed affaire, toen Prins Bernhard steekpenningen
bleek te hebben aangenomen om vliegtuigcontracten door te drukken, had Den Uyl
de kans om voor altijd af te rekenen met het huis van oranje. Hij liet die kans
liggen en als een goed sociaal democraat koos hij de kant van de heersers. Als
hij toen zijn verantwoordelijkheid had genomen waren we nu voor altijd van de
oranje parasieten verlost geweest. Opnieuw verraad dus, een handelswijze die
als een rode draad door de geschiedenis van de sociaal democratie heen loopt.
Zowel in binnen als buitenland. Verraad van de eigen leden, en de
arbeidersklasse in zijn totaliteit.
