Als reactie op een recent artikel kwam
een discussie op gang over hoe je van het kapitalisme kunt afkomen. Misschien
is het daarom wel handig om eens te kijken hoe we het kapitalisme kunnen
vernietigen, en op wat voor termijn we dan moeten rekenen. Voor alle
duidelijkheid, het is niet mogelijk om een blauwdruk te geven van het einde van
het kapitalisme in volledig detail. Daarvoor zijn er te veel onzekerheden. Maar
we kunnen wel kijken naar de mogelijkheden, en wat we zelf kunnen doen om het
noodzakelijke proces wat te bespoedigen.
Karl Marx heeft wetenschappelijk
aangetoond dat het kapitalisme geen eeuwigdurende toestand kan zijn. Eerdere
systemen verdwenen omdat ze ingehaald werden door nieuwe ontwikkelingen en
mogelijkheden. Hetzelfde zal op termijn met het kapitalisme gebeuren. Volgens
de Marxisten zal het socialisme dan de opvolger zijn van het kapitalisme. Je
zou dus kunnen zeggen dat we eigenlijk helemaal niets hoeven te doen, en gewoon
moeten afwachten tot het kapitalisme zijn einde heeft bereikt, waarna we kunnen
beginnen met het opbouwen van een socialistische maatschappij. Maar zo
makkelijk ligt het niet. De geschiedenis leert ons dat het vaak behoorlijk lang
kan duren voordat een systeem plaats maakt voor zijn opvolger. Als we alleen
maar afwachten, en niets doen zal dit proces alleen maar langer duren. We
moeten dus altijd zelf ingrijpen, gebruikmakend van de mogelijkheden en de
tijdgeest.
Al deze zaken zijn na te lezen in
ontelbare Marxistische boeken, en het is dan ook niet de bedoeling om dit alles
hier te gaan herhalen. Veel belangrijker is het om te kijken wat de huidige
stand van zaken is, hoe en wanneer we daar op moeten inspelen, en hoe een
toekomstige maatschappij, zonder het kapitalisme, er in de huidige tijd uit zou
kunnen zien. Zoals gezegd, er is geen blauwdruk, maar er zijn wel een aantal
aanwijzingen die we kunnen onderzoeken.
Hoe staat het nu met het kapitalisme?
We moeten accepteren dat het
kapitalisme enigszins is hersteld van de crisis die in 2008 begon. Jaren ven
bezuinigingen en het uitknijpen van de arbeidersklasse wereldwijd hebben dit
herstel mogelijk gemaakt. Maar het herstel dat we nu zien, en waar
commentatoren uren over kunnen vertellen, staat maar op wankele voeten. Want hoewel
het economisch wat beter lijkt te gaan, merken de meeste mensen daar weinig of
niets van. De heersende klasse blijft beweren dat dit uiteindelijk wel zal
gebeuren, maar de kans is groot dat, mocht dit inderdaad zo zijn, de volgende
crisis zich al weer aan zal dienen. En zelfs al gaat het economisch enigszins
vooruit, moeten we vaststellen dat het herstel op krediet en leningen is
gebaseerd, wat betekend dat de torenhoge schulden wereldwijd de zeepbel weer
snel tot uiteenbarsten kunnen brengen.
Maar er is nog iets heel anders aan de
gang wat de economische kant meer dan overschaduwd. Zelfs voor een minder
bewust persoon is het zichtbaar dat de tegenstellingen binnen het systeem hand
over hand toenemen. De verdeeldheid en de basis voor conflicten is sinds de
Tweede Wereld Oorlog niet meer zo groot geweest. Vooral de kloof tussen Amerika
en Europa wordt steeds meer zichtbaar. Dit komt niet alleen door Trump, want
het proces was al eerder in gang gezet. De verkiezing van Trump heeft alleen
maar bevestigd wat al eerder duidelijk was; het kapitalisme is in een
leiderschapscrisis terecht gekomen. Dat is goed nieuws, want als de volgende
financiële crisis zich aandient, zal men veel minder in staat zijn om snel en
adequaat te reageren. Hier liggen dus zeker kansen om het hele systeem verder
te ondermijnen en het vertrouwen de grond in te boren. Zonder dat vertrouwen is
het systeem nergens.
De tegenstellingen nemen dus toe.
Binnen de kapitalisten onderling, maar ook tussen de heersende klasse en de
arbeiders. Het is nog lang niet zo ver dat hier echte opstanden uit voortkomen,
maar de onvrede is overal merkbaar. Het is deze onvrede die leidt tot de
verkiezing van populisten in een aantal landen, en tot de roep om
onafhankelijkheid van bepaalde regio’s. Deze verschillende bewegingen, die op
onvrede en woede zijn gebaseerd, kunnen we beschouwen als een tussenfase. Het
kan een voorbode zijn voor veel grotere protestbewegingen en zelfs opstanden.
Zoals gezegd is dat nu nog te vroeg, maar het zijn wel signalen die we niet moeten
negeren. Over het algemeen kijkt links met wantrouwen naar dit soort zaken,
maar dat is een cruciale fout omdat de linkse partijen en organisaties die deze
signalen niet serieus nemen of negeren, zich steeds verder verwijderen van de
dagelijkse praktijk van de arbeidersklasse. Want laten we er geen doekjes om
winden, naast de leiderschapscrisis binnen het kapitalisme, zien we ook een enorme
crisis binnen links. Ook die crisis is gevaarlijk omdat het veel mensen kan
aanzetten tot nog meer steun voor de populisten, en op termijn zelfs voor
fascisten.
Gaat er een dreiging uit van de
huidige staat van het kapitalisme?
Daar bestaat geen twijfel aan. Hoe
instabieler het kapitalisme wordt, hoe groter ook de dreiging. We spreken dan
niet alleen over de steeds toenemende economische uitbuiting. Ook de dreiging
van oorlog en zelfs atoomoorlog neemt met de dag toe. Nu zal men dan meteen
denken aan de dreigementen over en weer tussen Amerika en Noord Korea. Maar
daar blijft het niet bij. Amerika neemt ook een steeds dreigender houding aan
richting Iran. Een ander deel van deze materie is dat het kapitalisme steeds
meer de neiging heeft om bepaalde atoomwapens ook in handen van terroristen te
spelen. Het atoommateriaal dat in de wereld gewoon is “verdwenen” vormt een
constant groter wordende bedreiging. Te meer ook omdat dit soort spullen vaak
“verdwijnen” richting islamitische terroristen die door het westen keer op keer
worden gebruikt tegen zogenaamde vijandelijke regimes. Dit soort groepen kent
geen enkel gewetensbezwaar als het gaat om de inzet van deze wapens, en tegen
wie is ook niet belangrijk. Hoofdzaak; veel slachtoffers. Als ze genoeg van dit
materiaal in handen hebben zullen ze het gebruiken. Verder is er natuurlijk ook
nog de Amerikaanse en Europese dreiging richting Rusland en China. De oude
uitspraak dat kapitalisme oorlog betekend is nog steeds van kracht. De dreiging
op dit gebied neemt met de dag toe, en zeker niet af.
Maar ook onze gezondheid wordt door
het kapitalisme bedreigd. Hoe komt het immers dat ziekten zoals kanker, Alzheimer,
diabetes en de talloze allergieën steeds vaker voorkomen, zelfs bij mensen die
nooit drinken, roken en gezond leven? De antwoorden liggen in ons voedsel en in
de verontreinigde lucht. En precies daar is niet aan te ontkomen. We halen
immers allemaal adem en wat we daarmee binnen krijgen maakt steeds vaker ziek.
Veilig voedsel is al helemaal bijna niet te krijgen, zo als het recente
eierschandaal heeft getoond. Het helpt ook niet als je vegetariër wordt of je
eigen groenten gaat verbouwen. Ook vegetarisch eten wordt slachtoffer van het
winstmotief, en de vervuiling slaat natuurlijk ook toe in je eigen tuin of
volkstuin. Jaren geleden zei de Baader-Meinhof groep al: “Mach kaputt was dich kaputt
macht”. Hoe waar zijn die woorden intussen gebleken, en het advies staat nog
steeds als een huis. Het kapitalisme bedreigt ons leven, iedere dag, ieder uur,
iedere minuut.
Hoe kunnen we het kapitalisme
vernietigen en de dreiging wegnemen?
De beste manier om van het kapitalisme
af te komen, is nog steeds een revolutie. Opstanden en massastakingen kunnen
het systeem al snel in het nauw drijven. Helaas moeten we vaststellen dat op
dit moment weinig mensen overtuigd genoeg zijn om een revolutie te beginnen. De
onvrede is er, maar dat komt niet echt verder. In feite zijn we bezig om weer
van de grond af te beginnen. Het kapitalisme mag in een diepe crisis zitten,
het systeem weet zich nog steeds te verdedigen en lijkt voor veel mensen
onverslaanbaar. Toch nemen de tegenstellingen toe, zoals we al zeiden. Daar
komt nog bij dat het systeem steeds kwetsbaarder wordt door het vele gebruik
van computers en elektrische systemen en mechanismen. Het digitale tijdperk is
ook een kwetsbaar tijdperk, met veel ruimte voor sabotage. Groepen die uit zijn
op chaos hebben nu veel meer kansen. Het wapen van de chaos is immers niet te
onderschatten. Als er een echte protestbeweging op gang komt zal deze beweging
niet alleen op straat actief zijn. Ook de digitale wereld zal als doel gekozen
worden. Dat weet de heersende klasse ook, en de beveiliging neemt toe, maar uit
zuinigheid worden vele deuren opgelaten, en precies daar zal goed van geprofiteerd
kunnen worden.
Er zijn dus mogelijkheden om het
kapitalisme op zijn minst te ontregelen en te saboteren. Die mogelijkheden
moeten we dan ook zeker niet laten liggen. Maar om het kapitalisme echt te
vernietigen zullen veel meer mensen in actie moeten komen. Die fase is nog niet
bereikt. Hoe lang het zal duren om een echte mobilisatie van de grond te
krijgen is nog niet te zeggen. Maar de mogelijkheden nemen toe, en het kan soms
sneller gaan dan we nu denken. We moeten er dus constant klaar voor zijn, op
alle terreinen.
Wat kunnen we op dit moment doen?
Tijdens de eerder vermelde discussie
zei iemand dat de robotisering het probleem vanzelf zal oplossen. Die
robotisering zal zo snel toenemen dat bijna niemand meer hoeft te werken, en
dat een basisinkomen in de levensbehoeften zal voorzien. Voor deze theorie is
wel wat te zeggen omdat er inderdaad steeds meer werkzaamheden mechanisch
worden verricht zonder dat er mensen aan te pas komen. Het is ook opvallend dat
er steeds vaker over het basisinkomen wordt gesproken, terwijl dit in het
verleden altijd als een utopie en ongewenst van de hand werd gewezen. Nu wordt
er serieus over gesproken, en er zijn zelfs experimenten. De heersende klasse
ziet natuurlijk ook dat er grote veranderingen op til zijn, en zoekt uitwegen.
Maar dat betekend niet dat er een
einde zal komen aan de kapitalistische uitbuiting. Ze zullen altijd een weg
vinden om meer winsten uit de arbeidersklasse te persen, hoe groot de
technische mogelijkheden ook mogen zijn. De bovengenoemde theorie betekend dus
niet dat we achterover kunnen leunen en op beter tijden wachten. Zo lang het
kapitalisme bestaat zal er uitbuiting en oorlog zijn. Op wat voor manier dan
ook. Vernietiging van dit mensonterende systeem moet dus de prioriteit blijven.
Omdat er op dit moment nog geen
draagvlak is voor een echte revolutie, kunnen we alleen maar de daden en
misdaden van het systeem steeds weer onder de aandacht brengen. We moeten nooit
moe worden van uitleggen hoe gevaarlijk het kapitalisme is, de informatie
hiervoor is op grote schaal aanwezig. Ook moeten we er op blijven hameren dat
er wel degelijk een alternatief is. Veel mensen zijn klaar voor iets anders,
maar weten niet wat ze met dat gevoel aan moeten. Precies daar ligt de
vruchtbare grond voor een echte mobilisatie. Als het moment aanbreekt waarop er
een grote protestbeweging ontstaat, is het onze taak om onze ideologie en onze
theorieën daar in te brengen. Opstand alleen is niet genoeg als de juiste
handvaten, op het juiste moment, niet worden geboden.
